Hukuki bir terim olan halefiyet’in kelime anlamı, başkasına ait olan hakların belirli sebeplerden dolayı bir başkasına geçme durumudur. Halefiyet Türk Miras Hukuku’nda, külli halefiyet, cüz’i halefiyet ve özel halefiyet ilkesi olarak üç başlık altında toplanır. Külli halefiyet; mirasın bir bütün olarak mirasçılar tarafından kazanılması ile gerçekleşir. Cüz’i halefiyet; vasiyet alacakların mirası ile gerçekleşir. Peki, Mirasta Halefiyet Nedir?
Cermen hukukuna dayanan ve kısaca terekeye dahil olan bazı mal ve hakların, taşınır ve taşınmazların oluşturduğu ayrı guruplar ve bağımsız şekilde bazı mirasçılara intikal etmesi olarak tanımlanabilen külli halefiyete tamamen ters düşen özel halefiyet ilkesi, başka bir deyişle ayrı miras intikali ise, Türk Miras Hukukunda bir esas olarak kabul edilmemiştir. Fakat bunun yanı sıra bazı özel hallerde geçerliliğini korumakla beraber bu ayrık intikal mekanizması özel kanunlarda yer alan düzenlemelerle beraber kendisine yer bulmuştur.
Özel halefiyet ilkesinin uygulama alanının bulunduğu istisnai düzenlemelere örnek vermek gerekirse; 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk Kanununun ”Miras” başlıklı 20. maddesinin 1. fıkrasında yer almaktadır.
Türkiye’de bulunan taşınmazlara ilişkin olarak genel bağlama kurallarından farklı bir kural benimsenmiş ve Türkiye’de bulunan taşınmazlar hakkında Türk hukukunun uygulanacağı hükme bağlanmıştır.
Miras bırakanın terekesinde yer alan Türkiye’de bulunan taşınmaz malların, terekede yer alan ve ölenin milli hukukuna tabi diğer taşınır ve taşınmaz mallardan ayrılarak farklı bir hukuka tabi tutulması sonucunu doğurmaktadır. Bu nedenle miras bırakanın terekesinde yer alan Türkiye’de bulunan taşınmazların tereke değerlerinin kalanından farklı bir hukuk tabi kılan düzenleme, Türk miras hukukunda özel halefiyet hali teşkil etmektedir.
Mirasın Kazanılması ve Külli Halefiyet I. Mirasın Kazanılması
Mirasın kazanılması 4721 sayılı ve 2001 tarihli TMK 599. maddesinde yer alan hükme göre; Mirasçılar miras bırakanın ölümü ile mirasa bütün olarak kazanma hakkına sahiptir. Kanunda kabul edilen durumlar saklı kalmak şartı ile mirasçılar, miras bırakanın aynı haklarını, alacaklarını, diğer mal varlığı haklarını taşınır ve taşınmaz üzerindeki haklarını doğrudan kazanır ve borçlarından kişisel olarak sorumludur.
- Külli Halefiyet İlkesi
Mirasta halefiyette bir kimseye ait hakların bütün olarak ve tek bir olay neticesinde kanunun aradığı özel şartların gerçekleşmesi aranmaksızın hakların bir başkasına geçme durumudur. Tanımda belirtilen bir kimseye ait haklar ile anlatılmak istenen; mal varlığı olmakta birlikte tüm terekedir. Şayet mal varlığı dışında kalan bazı hukuki ilişkilerde terekede yer alabilmekte ve dolayısıyla külli halefiyet kuralı gereğince mirasçılarına geçmektedir.
III. Külli Halefiyetin Sonuçları
- Külli Halefin Bulunmaması
Bir kimsenin öldükten sonra mutlaka bir külli halefi vardır. Bu kişi ise onun kanuni veya atanmış mirasçısıdır. Miras bırakanın mirasçısı gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişilerde olabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, vasiyet alacaklarının miras bırakan ile teknik yada dar anlamda bir mirasçı olmamasıdır.
- Miras Bırakanın Borçlarından Sorumlu Tutulmak
Miras bırakanın külli halefleri bırakılan hakların yanında borçlarını da iktisap ederler.
- Birden Çok Mirasçının Hak Sahibi Olması
Miras bırakanın mirasçıları birden fazla olursa, taşınır ve taşınmazlar hak sahibi oldukları kadar borçları da kanun koyucu paylaşmaya kadar zorunlu bir miras ortaklığı sistemi benimsemiş terekede yer alan tüm değerler üzerinde tüm mirasçılar istisnalar saklı kalmak üzere hak sahibi olurlar.
- Cüz’i Halefiyet ve Özel Halefiyet
- Genel Açıklama
Türk Hukukunda dar anlamda mirasçı denildiği tanımlanmak istenen külli halefiyettir. Fakat bunun yanı sıra kanun koyucu bir takım kimselerin terekede yer alan değerler üzerinde hak sahini olduğunu belirtmiştir. İşte bu durumlar cüz’i halefiyet ve özel halefiyet durumlarıdır.
- Cüz’i Halefiyet
Kanun koyucu külli intikal ilkesinin ölüme bağlı tasarruf özgürlüğü ile yumuşatmış ve miras bırakan tarafından yararına ölüme bağlı tasarruf yapılan kimselerin terekeden hak intisap etmeleri için cüz’i halefiyeti kabul görmüşlerdir. Bu durumlarda terekede yer alan belli değerler cüz’i halefiyet yolu ile cüz’i halef mirasçılarına intikal eder.
- Özel Halefiyet
Külli halefiyet ile ayrık olan özel halefiyet mekanizması kaynağı Cermen hukukunda bulunmaktadır. Miras bırakanın terekesinde yer alan bir takım hukuki ilişkiler tüm olarak miras bırakanın külli haleflerine geçmemekle, özel kanunlar uyarınca terekede yer alan diğer hukuki ilişkilerden ayrılarak farklı bir şekilde özel olarak tayin edilmiş kişilere intikal eder.
