Ceza hukuku kapsamı genel ve özel hukuk kavramlarının incelenmesi sonucu açıklanabilecek bir olgudur. Bu bağlamda ilk olarak açıklanma gereği duyulan şey ceza hukukun ne anlam ifade ettiğidir. Ceza hukuku, suç ve ceza kavramları hakkında inceleme yapan bir kamu hukuku alt dalıdır. Ceza hukuku kendi içinde de iki alt dala ayrılır. Bu dallardan biri genel ceza hukuku, diğeri ise özel ceza hukukudur.
Genel Ceza Hukuku
Genel ceza hukukunu oluşturan birçok kavram ve ilke bulunur. Bu bakımdan genel ceza hukuku kapsamına giren kavram ve ilkeleri şu şekilde açıklamak mümkündür:
- Genel ceza hukuku kapsamında maddi ve manevi olan her türlü suç kavramı,
- Genel ceza hukukuna hâkim genel ilkeler,
- Ceza kavramı,
- Suçu ortadan kaldıran sebepler,
- İçtima,
- İştirak,
Teşebbüs gibi ilke ve kavramlar genel ceza hukukunu oluşturur. Bu kavram ve ilkeler dâhilinde genel ceza hukuku açıklanabilir.
Özel Ceza Hukuku
Özel ceza hukukunu oluşturan konular, suç sayılan eylemler ve bu eylemlerin kendi aralarındaki tasnifi, suç olarak sayılma sebepleri, kapsamları, sınırları ile bu unsurların farklı yönleri ve yasada bunlar için öngörülen cezalar ya da tedbirlerdir.
Ceza Hukukunun Görevleri
Caza hukukunun ilk görevi toplumun düzenini oluşturmak ve bireyler arasındaki ilişkileri düzenlemektir. Ceza hukukunun bu işlevi gerçekleştirilmesi için kullandığı araç ise ceza yasalarıdır. Ceza hukuku, yasak olan davranışlarda bulunan ya da yapılması gereken davranışları yapmayan kişilerin cezalandırılması görevini üstlenir. Ceza hukuku ayrıca kişilerin yasak ve serbesti alanlarının belirlenmesi amacıyla kişilerin haklarını da koruyan bir hukuk dalıdır.
Ceza Hukukuna Hakim İlkeler
Hukukun iki temel ilkesi en önemli ilkeleri arasında bulunur. Bunlardan ilki suçta ve cezada kanunilik ilkesi, diğeri ise suçta ve cezada kusur ilkesidir. Bu ilkeleri şu şekilde açıklayabiliriz:
Suçta ve cezada kanunilik ilkesi, suç ve bunun karşılığında uygulanan cezanın ancak kanun tarafından belirlenmesi gerektiğini anlatır. Kanunilik ilkesi kapsamında yer alan bir diğer şart aleyhe olan kanunun geçmişe yürütülmemesi gerektiğidir. Ayrıca bu ilke kapsamında başka bir şart daha vardır. Bu şart ise failin aleyhine olan kıyas yasağıdır.
Suçta ve cezada kusur ilkesi, bir fiilin bir kişi tarafından bilerek ya da isteyerek yapmasıdır. Yani, faili cezalandırmak için işlediği fiili bilerek ya da isteyerek gerçekleştirmiş olması gereklidir. Tüm bu ilkeler dâhilinde kişinin suçlu sayılabileceği ve bunun karşılığında da ceza alabileceğine karar verilir.
Ceza Hukuku Kapsamındaki Diğer İlkeler
Ceza hukuku kapsamında değerlendirilebilecek diğer ilkeler de mevcuttur. Bu ilkelerden ilki suç ve cezaların şahsiliği diğeri ise mülkilik ilkesidir. Suç ve cezaların şahsiliği ilkesini açıklamak gerekirse bu ilke ceza hukukunda önemli bir yere sahip ilkelerden biridir. Bu ilke, suçu işleyen kişiden başkasının suçlu sayılmamasını ve suçludan başkasının da cezalandırılamamasını ifade eden bir ilkedir. Ceza hukuku içinde diğer açıklayacağımız kavram da mülkilik ilkesidir. Mülkilik ilkesi, suçun gerçekleştiği yeri
bağlantı noktası kabul eder. Bu ilke failin ya da mağdurun vatandaşlığı dikkate alınmadan, ülkesinde suç işlediği göz önünde bulundurularak devletin ceza kanununun uyguladığı bir ilkedir. TCK’nda mülkilik ilkesi temel ilke olarak kabul edilmiştir. Ancak ceza kanunun bu ilkenin uygulanmasında bazı şartları vardır. Bu şartlar faile ve mağdura göre şahsilik, koruma, evrensellik ve ikame yargı gibi ilkelerden oluşur.
Ceza Hukuku Kapsamında Etkili Çözümler
Öncelikle suçun varlığını karar vermek için, çeşitli unsurlar incelenir. Bu unsurlar; suçun kanununda yer verdiğe tanıma uygun olup olmaması, maddi unsur, hukuka aykırılık, kast ya da taksir unsurlarıdır. Eğer bu unsurlardan biri eksik olursa ceza kapsamına girmez. Bir suçun varlığının tespit edildiği durumlarda da sanığın hukuka uygunluk nedenlerinin varlığı durumunda ceza almaması ya da cezayı azaltan nedenler olması dahilinde daha az ceza alacaktır.
